چهار دهه پیش بود - انگار - و کسى هم باور
نمى کرد - شاید - که یک سرى تصاویر ساده و سیال از چند ماهى سیاه گرفتار
در یک برکه دور از دریا، جوان گمنامى را همزمان برنده دو جایزه مهم
تصویرگرى دنیا بکند و براى او، جایگاه بالا و والایى به همراه بیاورد. فکر
نمى کنم اینجا فقط قصه  تلخ و تاریک و به ظاهر کودکانه «ماهى سیاه کوچولو»
به مذاق داوران آن دو جشنواره خوش آمده باشد و حتماً جایزه را به آن خطوط
ساده فیگورها و پس زمینه اکسپرسیو نقاشى ها داده اند که از درک و دریافت
پیشرو «فرشید مثقالى» مى آمد. ارزش مضاعف این دو جایزه را، که بعدها
تصویرگران بسیارى براى به دست آوردن آن به جد و جهد کوشیدند، تنها کسانى
مى دانند که هم به «سطح معیار» تصویرگرى کتاب کودک در آن دوره و در سراسر
دنیا اشراف داشته باشند و هم به خالى بودن این عرصه مهم در ایران و هم به
رقبایى که کتاب پشت سر گذاشته بود. همین دو جایزه هم انگار سپس پایه و
مایه اى براى یک عمر کار و کوشش حرفه اى و هنرى مثقالى مى شود و او را به
شکلى بنیادى با دنیاى تصویر و تصویرگرى و آنگاه انیمیشن و گرافیک پیوند
مى زند و اجازه مى دهد او موفقیت خود را در عرصه هاى دیگرى ببیند و
بیازماید.
یکى از ویژگى هاى بنیادى و بکر در اغلب آفرینه هاى مثقالى،
استفاده و کنش آزاد در برابر توان فرهنگ غنى ایرانى است. به طورى که او
بیشتر این فرهنگ و آرایه هاى آن را به عنوان دستمایه آثار خود برگزیده و
در برگردان امروزى آن نیز تا حدود زیادى موفق بوده است.
مثقالى چنانچه
در بیوگرافى شخصى خود نیز آورده است، نقاشى را در دانشکده هنرهاى زیباى
دانشگاه تهران و در حضور کسانى چون «على محمد حیدریان»، «محمود جوادى پور»
و «جواد حمیدى» آغاز مى کند و از همین رهگذر توشه اى براى همیشه و همواره
هنرش برمى دارد. آغاز کار حرفه اى او اما به همکارى با مجله «نگین» و در
سال هاى ?-???? برمى گردد. مجله اى که هنرمند تصویرگرى و تنظیم صفحات آن
را به عهده مى گیرد. کار در مجله نگین با چند سال فاصله مقدمه اى مى شود
براى همکارى مثقالى با کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان، که مهمترین
منبع تولید ایده و فکر براى گروه هاى سنى پائین به حساب مى آمد. تصویرگرى
چند کتاب کودک، که «عمو نوروز» نخستین آنها به شمار مى رفت، حاصل این دوره
از همکارى هنرمند با کانون بود. دوره اى دو سه ساله که تصویرگرى «ماهى
سیاه کوچولو» هم در آن جاى مى گیرد و جایزه اول بى ینال «بولونیا»ى
ایتالیا را در سال ???? نصیب او مى کند. جایزه اى که در همان سال با
افتخار بى ینال «براتیسلاوا» چکسلواکى و براى همان کتاب همراه مى شود.
فعالیت
با کانون که بلافاصله مزیت هاى خود را نشان داده و به درخشش یکجا و یکباره
نقاشى در سطحى جهانى انجامیده است، باعث مى شود مثقالى در سال ???? به
کانون بپیوندد تا به همراه «آراپیک باغداساریان» بخش فیلم هاى کارتونى این
نهاد خلاق را بنیان بگذارند. فیلم هاى «آقاى هیولا» و «سوءتفاهم»
ساخته هاى نخست تصویرگر جوان به شمار مى آیند که باز هم به درخشش او
مى انجامند و در فستیوال فیلم هاى کودک تهران جایزه مخصوص و دیپلم افتخار
را به دنبال مى آورند.
از این مقطع به بعد زندگى هنرى و حرفه اى مثقالى
چند شاخه مى شود و این شاخه ها چنان به هم مى پیچند که تفکیک و تمایزشان،
مگر به عنوان، چندان ساده نیست. خویشاوندى آثار هنرمند نیز از همین زاویه
است که آغاز و اثبات مى شود. این شاخه به شاخه شدن و از شاخى به شاخ دیگر
پریدن را خیلى از هنرمندان معاصر ما آزموده اند و موفق به هم سو کردن
آفریده هاى متنوع خود نشده اند.
مثقالى این شانس را داشته که شاخه هایى
هم نهاد و هم ریشه پیدا کند و در محدوده کوچک یا بزرگ هنر خود از آنها
درختى تنومند بسازد. درخت او البته مثل همه درخت هاى واقعى میوه هاى
متفاوتى داده است که میان آنها طیفى از میوه هاى رسیده و نارس و حتى به
شکوفه نشسته مى توان دید و یافت.
و اما مثقالى که حالا (????) ذوق خود
را در سینماى انیمیشن نیز آزموده و به موفقیت هایى نیز دست یافته است، ضمن
تولید فیلم هاى دیگر به طراحى پوستر براى فیلم هاى کانون و فستیوال فیلم
کودک کانون مى پردازد.
«پسر و ساز و پرنده»، «شهر خاکسترى»، «دوباره
نگاه کن»، «کرم خیلى خیلى خوب»، «بهتر، بیشتر»، «یک قطره خون، یک قطره
نفت» و سرى فیلم هاى «آیا مى دانید چطور؟» عنوان ساخته هاى سینمایى این
هنرمند اواخر دهه پنجاه و در کانون به حساب مى آید. در همین فاصله و بین
ساخت انیمیشن و طراحى پوستر، او همچنان به ایلوستراسیون (تصویرى) کتاب هاى
کودک ادامه مى دهد و در سال ???? جایزه افتخار بى ینال کتاب «بولونیا»
(ایتالیا) را براى تصویرگرى کتاب «قهرمان»، در سال ???? جایزه «سیب طلا»
بى ینال «براتیسلاوا» (چکسلواکى) را براى تصویرگرى کتاب «آرش کمانگیر» و
بالاخره جایزه «هانس کریستین اندرسون» (نوبل ادبیات کودکان و نوجوانان) را
در سال ???? براى مجموعه آثار تصویرگرى کودکانش دریافت مى کند. این جایزه
اخیر را که هنوز هیچ کس از خیل تصویرگران ایرانى کتاب هاى کودک و نوجوان
حتى بدان نیندیشیده و مثقالى را در دنیاى تصویرگرى کتاب کودک دنیا تثبیت
کرد، هنرمند طى مراسمى در شهر «ریودوژانیرو» برزیل مى گیرد.
و اما اگر
بخواهیم باز به فعالیت هاى هنرى مثقالى بپردازیم، باید به سرپرستى قسمت
گرافیک کانون و تأسیس آتلیه گرافیک «چهل و دو» با همکارى «مرتضى ممیز» و
«على اصغر معصومى» در سال ???? نیز اشاره اى داشته باشیم. به این ها
همچنین مى توان جوایزى را افزود که هنرمند از جشنواره هاى مختلف کتاب،
فیلم و طراحى گرافیک در یافت مى کند.
جایزه مخصوص فستیوال فیلم «ونیز»
ایتالیا براى فیلم «پسر و ساز و پرنده» (????)، جایزه مخصوص فستیوال فیلم
«مسکو» براى فیلم «دوباره نگاه کن» (????)، جایزه بزرگ فستیوال فیلم کودک
«جیفونى» ایتالیا براى فیلم «دوباره نگاه کن» (????)، جایزه مخصوص
نمایشگاه کتاب «لایپزیک» براى کتاب «مارمولک اتاق من» (????)، سومین جایزه
بى ینال پوستر «ورشو» لهستان (????) و جایزه «نوا» از ژاپن براى کتاب «من
و خارپشت و عروسکم» (????) مجموع جوایزى به شمار مى روند که او در سال هاى
قبل و بعد از انقلاب با آفرینه هاى همگون و همخونش نصیب خود مى کند. علاوه
براین، مثقالى داور چندین جشنواره داخلى و خارجى نیز بوده است، که از میان
آنها نیز مى توان به داورى در بى ینال هاى تصویر گرى «براتیسلاوا»
و «بولونیا»، فستیوال فیلم کودک تهران و فستیوال فیلم انیمیشن «انسى»
فرانسه اشاره کرد.

مثقالى مدتى نیز در پاریس مشغول نقاشى و مجسمه سازى
مى شود. مجسمه ها و نقاشى هایى که البته بیش تر از جنس ولحن تصویر هاى
ساده و رؤیایى او به حساب مى آیند و علاوه بر تنوع رنگ از مواد اولیه
نامرسومى چون چسب و چوب و کاغذ تشکیل مى شوند. نمونه اى از مجسمه هاى
مثقالى را مى شد چند سال پیش آویزان از سقف موزه هنرهاى معاصر تهران دید.
اثرى که او در نمایشگاه «باغ ایرانى» و در کنار مجسمه جنباى «الکساندر
کالدر» و بالاى حوض روغن هنرمند ژاپنى شرکت داده بود. از مجسمه هاى او که
در همان سال هاى اقامت در پاریس درگالرى «سامى کینکز» به نمایش درمى آمد،
میان کتاب «مجسمه هاى کاغذى» هنرمند نیز مى توان سراغى گرفت و دید. کتابى
که با قطع کوچک خود خیلى جدى نمى نماید، اما تداعى همان کتاب هاى کودک را
مى کند که او تصویر گرى کرده است. یک بخش دیگر از زندگى حرفه اى مثقالى را
باید در آمریکا پى گرفت. بخشى که با اقامت او در کالیفرنیا و در سال ????
آغاز مى شود و با راه اندازى یک استودیوى شخصى گرافیک به نام «دسک تاپ
استودیو» ادامه مى یابد. اقامت در کالیفرنیا و انجام کارهاى گرافیکى هم
بالاخره در سال ???? به اقامت در شهر سانفرانسیسکو و تولید آثار مالتى
مدیا و طراحى و ساخت فضاهاى ویرچوال رئالیستى براى اینترنت منجر مى شود.
از
کارهاى این دوره ?? ساله مثقالى متأسفانه و انگار هنوز چیزى در ایران و در
سال هاى بعد از بازگشت اش منتشر نشده که در معرض دید و داورى قرار بگیرد و
کتابى هم که به منتخب آثار گرافیکى و تصویرگرى او مى پردازد، در واقع
بیشتر مرورى بر فعالیت هاى حرفه اى پیش از انقلاب و نمونه هاى پراکنده اى
از آفرینه هاى بعد از انقلاب وى دارد.
فرشید مثقالى دهه اخیر را در
ایران گذرانده است و مگر در چند نمایشگاه و چند داورى و... خیلى خود را
بروز نداده است. حضور سنگین و سکوت ثقیل او که اصلاً و انگار ربطى به آن
آدم پرهیاهوى چند دهه قبل ندارد، حالا و همچنان ما را به گذشته هاى هنرمند
و آثار درخشان او پیوند مى زند. آثارى که به قول مرتضى ممیز - دوست دیرین
مثقالى - راه خود را چندان راحت باز نکرده اند و اگر تأیید جشنواره هاى
جهانى نبود، همچنان با مخالفت هاى زیادى مواجه مى شدند.
این جاگیرى سخت
و این جریان ناهموار براى هنر ماندگار مثقالى را براى مثال مى توان در
مراجعه به تصویرگرى او از شعرهاى «نیما یوشیج» یا کتاب هایى چون «مى تراود
مهتاب» و «آفرینش ایرانى» که در دهه پنجاه به طور مشخص دید و دریافت کرد.
آثارى که از کلاژ همزمان ذهنیت هاى کودکانه و بزرگسالانه به وجود آمده اند
و به طور ضمنى جدال هنرمند با دنیاى اطراف را نیز نشان مى دهند. این جدال
که بیشتر با سکوت و از سکوت آغاز و دامنه هاى آن تا شعر سپید و گاه نیمایى
نیز کشیده مى شود، در بازخورد کودکانه اش انقلابى تصویرى و تجسمى است و در
تأویل و تحویل به دنیاى آدم بزرگ هاى این سرزمین بسیار خشک و خشن و بى روح
به حساب مى آید. اینجاست که همین آفرینه ها راه خود را به سرزمین هاى
دیگرى مى گشایند و در متن بهتر و بزرگترى به سنجش در مى آیند و جواب
مى گیرند.
«ماهى سیاه کوچولو» که حالا نسل هاى بسیارى آن را دیده و
خوانده اند و در تعیین و تکوین مسیر فکرى و هنرى مثقالى تأثیر به سزایى
داشته و گذاشته است، در بازگشت به سال هاى آفرینش اش و در بازگشت به هنر
تصویرگرى و گرافیک همان سال ها، به گونه اى حدیث نفس هنرمند نیز مى نماید
و این بس بعید و عجیب نیست که او باید در میان داشته ها و نداشته هاى این
دو هنر راه دیگرى مى یافت که با وجود محدوده مشخص و مستقل خلاقیت و ابداع
در آن، حالا پیروان بسیارى دارد. مثقالى با همان خطوط ساده و سیاه و سیال
و در همان سال ها ثابت کرد که آن برکه جاى زندگى نیست و باید به دریا
اندیشید.

 

::: دوشنبه 86/12/6::: ساعت 5:40 عصر

با سلام. به وبلاگ من خوش آمدید. با تمامی سایتها و وبلاگهای علاقمند هم تبادل لینک میکنیم.به قسمت تبادل لینک مراجعه کنید